شاید با شنیدن اسم بازاریابی شبکه ای اولین چیزی که به ذهنتان می رسد شرکت های هرمی و کلاهبرداری باشد اما در این مقاله قصد داریم شما را با چگونگی پیداش و تاریخچه ی بازاریابی شبکه ای آشنا کنیم. بازاریابی شبکه‌ای یا نتورک مارکتینگ نوعی شیوهٔ فروش است که در آن کمپانی‌ها محصولات خود را بدون تبلیغات و بدون واسطه به فروش می‌رسانند، و مشتریان پس از خرید در صورت تمایل می‌توانند محصولات کمپانی را بازاریابی کنند و سود بگیرند. درآمد در بازاریابی شبکه‌ای هم در ازای فروش مستقیم کالا و هم در ازای فروش از طریق زیرمجموعه کسب می‌شود.
برخی از عبارت‌های مرتبط با بازاریابی شبکه‌ای عبارتند از :
فروش رابطه‌ای (Affiliate Marketing)،
بازاریابی چند سطحی ، ام‌ال ام ، ان ام،
شرکت‌های هرمی (Pryramid Schemes)،
فروش ارجاعی (Referral Marketing)،
شرکت‌های سرمایه‌گذاری،
بازاریابی اثر شبکه‌ای (Network-Effect Matrketing) و شرکت‌های پونزی.
در بازاریابی شبکه‌ای، بازاریاب‌ها بصورت تبلیغات کلامی یا تبلیغات چهره به چهره اقدام به فروش محصولات کمپانی می‌کنند. سر و کار فعالان فروش شبکه‌ای با قانون، بدلیل شباهت این نوع از فروش، با شرکت‌های هرمی می‌باشد.
تاریخچه بازاریابی
ایدهٔ بازاریابی شبکه‌ای از فرمول تصاعد گرفته شد، که در صدهٔ ششم ق. م. توسط فیثاغورس و در صدهٔ سوم ق. م. توسط اقلیدس در کتاب معروف «مقدمات» به جهان معرفی شد.
از آغاز فعالیت تاریخچه بازاریابی شبکه‌ای در دنیا حدود ۵۰ سال می‌گذرد در سال ۱۹۹۹ مجله سبک زندگی با بازاریابی شبکه‌ای تاریخچه ای از سیر فعالیت شرکت اَم وِی ( Amway ) منتشر کرد در این مجله از Carl Rehnborg به عنوان پدر بازاریابی شبکه‌ای نام برده شد ، در اوایل دهه ۱۹۴۰ Carl Rehnborg شرکتی با نام کالیفرنیا ویتامین تأسیس کرد او دریافت که نیروی فروش متشکل از تعداد زیادی از افراد که محصول کمی می فروشند از استفاده از تعداد بسیار کمی فروشنده حرفه‌ای بهتر است ، از این رو آنها ساختار فروشی مبتنی بر پاداش را طراحی کردند که نیروهای فروش را تشویق می کرد تا از میان مشتریان راضی نمایندگان فروش جدیدی را به شرکت معرفی کند و شرکت در ازای فروش محصولات خود به آنها پاداش می داد .
چندسال بعد این شرکت نام خود را به شرکت نوترالایت (Nutrilite ) تغییر داد ، دو تن از پخش کنندگان قبلی این شرکت ، شرکت اَم وِی (Amway) را تأسیس نمودند که در سال ۱۹۷۵ FTC ( کمیسیون فدرال تجارت ) علیه شرکت اَم وِی به عنوان یک شرکت هرمی اقامه دعوی کرد ، در طول ۴ سال با صرف هزینه‌های هنگفت اَم وِی توانست خود را تبرعه کند و در سال ۱۹۷۹ FTC اعلام کرد که اَم وِی یک ساختار هرمی نیست و درآمدش ناشی از فروش محصولات است ، در همان سال FTC بازاریابی شبکه‌ای را به عنوان یک روش قانونی برای پخش محصولات به رسمیت شناخت .
در حال حاضر اَم وِی در بیش از ۵۰ کشور دنیا نمایندگی و در بیش از ۸۰ کشور دنیا مشتری دارد .
با قانونی شدن نتورک مارکتینگ و در کنار آن پیدایش بستر اینترنت ، نتورک مارکتینگ وارد فازی جدید گردید و به سرعت در میان شرکت های مختلف رواج پیدا کرد و هزاران شرکت فعالیت خود را در این زمینه آغاز کردند .
هم اکنون بیش از ۲ درصد مردم جهان تجارت بازاریابی شبکه ای را شغل اصلی خود برگزیده اند .
تاریخچه بازاریابی شبکه ای (نتورک مارکتینگ) در ایران
از همان ابتدا نتورک مارکتینگ به شکل صحیح آن وارد ایران نشد بلکه از این تجارت نوپا در ایران سوء استفاده های زیادی گردید . طرح اولیه شرکت هایی که در ایران شروع به فعالیت کردند بازاریابی شبکه ای نبود بلکه آدم ربایی شبکه ای بود . به این معنا که انسانها محصول خاصی را بازاریابی نمی کردند بلکه صرفا پلن های درآمد زایی را می فروختند و اکثر شرکت های نتورک اصلا محصول واقعی و حقیقی نداشتند.
از سال ۱۳۷۹ ( سال ۲۰۰۰ میلادی) فعالیت شرکت گلد کوئست در کشور ایران آغاز گردید. رفته رفته رشد این شرکت با فریب مردم زیاد گردید. با افزایش رشد این شرکت، شرکت های دیگری نیز پا به عرصه نهادند که نقطه مشترک تمامی آنها فعالت هرمی بود و محصول نقش چندانی در فعالیت های آنها نداشت. در واقع در این شرکت ها فقط پلن بود که فروخته می شد . هر از چند گاهی سیستم و شرکت جدیدی در ایران شکل می گرفت و پول عده زیادی به باد می رفت. از سال ۸۳ با افزایش شکایت های مردمی که در این شرکت ها متضرر شده بودند دولت شروع به تبلیغات منفی و نشان دادن ماهیت واقعی این شرکت ها نمود.
پس از آن با برخورد هایی که بصورت نه چندان قوی با این شرکت ها انجام گرفت، فعالیت های این شرکت ها بصورت محدودتر و مخفی تر ادامه یافت. لازم به ذکر است که تمامی این شرکت ها در ابتدا ادعای فعالیت بر اساس نتورک مارکتینگ واقعی و صحیح را می نمودند اما در ادامه به فعالیت هرمی خود می پرداختند.
در ادامه در سال ۸۶ شرکت هایی همچون « سوئیس کش» پا به عرصه گذاشتند که دیگر عملا کارشان مانی گیم ( بازی با پول ) بود. در این سیستم، بستر اینترنت در ایران بسیار به رشدشان کمک کرد. دولت در تمام این مدت در تلاش برای از بین بردن این شرکت ها بود اما مانند علف هرز با منحل شدن یک شرکت، در کنارش شرکت دیگری سر برمی آورد. به مرور دولت متوجه شد که تنها راه مبارزه با فعالیت های هرمی و مانی گیم، ایجاد یک بستر سالم و قانونی و شرعی برای فعالیت های نتورک مارکتینگ واقعی که محصول محور باشد است.
بدین ترتیب اساسنامه ای در این زمینه تهیه گردید و به تصویب رسید. در این اساسنامه تلاش گردید تمامی ایرادات اقتصادی ، قانونی و شرعی برطرف گردد تا زمینه ساز نتورکی کاملا سالم در ایران شود.
در تاریخ ۱۳۸۸/۰۹/۱۸ دستورالعمل بازاریابی شبکه‌ای تهیه گردید، تمامی بندهای این دستورالعمل مطابق با آخرین استانداردهای این مدل بازاریابی در سایر کشورها و قوانین جمهوری اسلامی ایران می باشد.
با بررسی سایر قوانین کشورهایی که در این زمینه پیشتاز بوده اند و کشورهایی که به تازگی این مدل بازاریابی را به رسمیت شناخته اند در خواهید یافت که دستورالعمل بازاریابی شبکه‌ای در ایران یکی از کاملترین دستورالعمل ها می باشد که با همت و پشتکار جمع کثیری از افراد متخصص تهیه گردید این دستورالعمل شامل یک مقدمه، چهار فصل، چهل و چهار ماده و سیزده تبصره است.
برای مطالعه کامل دستورالعمل بازاریابی شبکه‌ای در ایران می توانید به بخش قوانین و مقررات سایت ایران هشدار و نتورک مارکتینگ مراجعه کنید.
و در پایان وزارت صنعت، معدن و تجارت اعلام کرد که تمامی شرکت هایی که تمایل به فعالیت در زمینه نتورک مارکتینگ دارند باید نسبت به اخذ مجوز اقدام نمایند. از آن زمان تا کنون شرکت هایی موفق به اخذ مجوز گردیده اند و در حال فعالیت در این تجارت هستند.